اگر سياست به معني رسيدن به مقصود است از هر راهي كه ميسر شد، اميرالمؤمنين از اين سياست مبرا است. اين همان سياستي است كه اميرالمؤمنين آن را خلاف تقوا تشخيص مي‌داد و مي‌فرمود: لَوْلاَ التَّقَي لكُنْتُ اَدْهَي الْعَرَبِ.[1] اگر تقوا نبود، من سياستمدارترين فرد عرب بودم.» ولي اگر سياست حسن تدبير و مملكت داري است،‌ اميرالمؤمنين بزرگترين سياستمدار است. از نود و چهار كشور، عقلا و علما، بزرگان سياست و كياست آمدند و پس از دو سال تفكر و تبادل افكار، منشور شوراي ملل را نوشتند. بسياري از بزرگان، دستورالعمل اميرالمؤمنين(ع)  را به مالك اشتر با آن منشور شوراي ملل مقايسه نموده‌اند و به اقرار همه، دستورالعمل اميرالمؤمنين بهتر و محكمتر و علمي‌تر از منشور شوراي ملل است. اين را نيز نبايد از نظر دور داشت كه اميرالمؤمنين(ع) دستورالعمل مالك اشتر را بدون فرصت در هنگام حركت مالك اشتر به مصر نوشته است. نظير همين دستورالعمل، دستورالعمل ديگري است كه اميرالمؤمنين(ع) براي محمد بن ابي بكر نوشته است، و موقعي كه محمد بن ابي بكر شهيد شد، به دست معاويه افتاد و براي معاويه چنان جالب بود كه دستور داد آن را در خزينه ضبط كنند.

پي نوشت ها:

[1]. الفصول العليه چاپ انتشارات در راه حق ـ ص 117